تکنیک تحلیل مضمون روشی برای تحلیل کیفی داده ها و تحلیل متن است. تحلیل مضمون اولین روش تحلیل کیفی است که محققان باید بیاموزند. این روش بسیاری از مهارت های اساسی مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل کیفی را فراهم می کند.

تحلیل مضمون یکی از تکنیک های رایج تحلیل کیفی است؛ از این رو بویاتزیس (1998) آن را نه به عنوان روشی خاص، بلکه به عنوان ابزاری مناسب برای روش های مختلف معرفی کرد.

این روش اغلب با روش متاآنالیز اشتباه گرفته می شود. همانطور که از نام آن پیداست، تکنیک تحلیل مضمون به تحلیل الگوهای مضامین در داده ها اشاره دارد.

روش تحلیل داده های کیفی است. به این معنی که این روش می تواند برای تجزیه و تحلیل داده های غیر دیجیتالی مانند صداها، تصاویر، متن و غیره استفاده شود.

رایان و برنارد (2000) نیز کدگذاری مضمون را به عنوان یک فرآیند پیش نیاز برای تحلیل کیفی اولیه و رایج، به جای یک روش منحصر به فرد و خاص معرفی کردند.

 اما از نظر براون و کلارک (2006) تحلیل مضمون را باید روشی ویژه دانست و یکی از مزایای آن انعطاف پذیری است. بنابراین تحلیل مضامین ی روشی برای شناسایی، تحلیل و گزارش الگوها در داده های کیفی است.

در فصل چهارم پایان نامه دکتری از تکنیک های تحلیل مضمون مانند روش فراترکیب و فناوری داده های پایه استفاده گسترده ای شده است.

 در تکنیک تحلیل مضمون، محقق باید کل متن را مرور کند و به دنبال الگوهای مضمون معنادار در داده ها باشد. الگوها را می توان با خواندن مکرر داده ها، کدگذاری داده ها و ایجاد مضامین تجزیه و تحلیل کرد.

فرآیند اجرای تحلیل مضمون

فناوری تحلیل مضمون فرآیند تحلیل داده های متنی و تبدیل داده های پراکنده و متنوع به داده های غنی و دقیق  و با روش های کمی که  بر اساس پرسشنامه  و پایاش انجام می شود  کاملا متفاوت است که با کار های اماری و نرم افزار های آماری  SPSS  یا  Spls یا  Amos  ,  و  غیره انجام می شود.

تکنیک تحلیل مضامین ی فقط یک روش کیفی خاص نیست، بلکه فرآیندی است که با اکثر روش های کیفی قابل استفاده است. به طور کلی، تحلیل مضمون روشی است که برای اهداف زیر استفاده می شود:

الف- متن را ببینید

ب- ادراک و درک مناسب از اطلاعات ظاهراً نامربوط.

ج-تحلیل کیفی اطلاعات;

د- مشاهده سیستماتیک افراد، تعاملات، گروه ها، موقعیت ها، سازمان ها یا فرهنگ ها.

E-تبدیل داده های کیفی به داده های کمی.

تکنیک تحلیل مضمون یک روش تجزیه و تحلیل داده ها در تحقیقات کیفی است که داده های متراکم و پراکنده را به داده های غنی و دقیق تبدیل می کند.

کلمه تلویحی معمولاً به معنای تکرار است، بنابراین اگر مضامین ی یک بار در متن داده ذکر شود، نمی توان آن را مضامین  در نظر گرفت مگر اینکه مضامین  نقش برجسته ای در تجزیه و تحلیل داده ها داشته باشد. تجزیه و تحلیل محتوا شامل 6 مرحله است:

مرحله 1: اطلاعات را درک کنید

مرحله 2: کد و کد اولیه را بسازید

مرحله سوم: جستجوی کدهای اختیاری (مضامین  اصلی)

مرحله 4: شکل گیری مضامین سازنده

مرحله پنجم: مضامین  را تعریف و نامگذاری کنید

مرحله ششم: گزارش را آماده کنید

در مرحله اول تکنیک تحلیل  مضمون با مطالب آشنا می شویم و در این مرحله به عمق محتوای مطالب پی می بریم. مرحله دوم شامل ایجاد کد اصلی است؛ کد ویژگی های داده مورد علاقه را به محقق معرفی می کند.

مرحله سوم، تکنیک تحلیل مضامین ی، جستجوی کدهای انتخابی نامیده می‌شود؛ هدف، طبقه‌بندی کدهای مختلف در قالب کدهای انتخابی و مرتب‌سازی خلاصه‌های همه مواد رمزگذاری‌شده است.

مرحله چهارم، تشکیل فناوری تحلیل مضمون اولیه و ثانویه است؛ این مرحله شامل دو مرحله بررسی و پالایش و شکل‌گیری مضامین فرعی است. اولین مرحله شامل انجام یک بررسی در سطح خلاصه کدگذاری بود.

در مرحله دوم اعتبار مضامین ات فرعی مرتبط با مجموعه داده در نظر گرفته می شود.

مرحله پنجم تکنیک تحلیل مضمون  به تعریف و نامگذاری مضامین می پردازد؛ در این مرحله مضامین تحلیل تعریف و بازنگری می شود و سپس مطالب درون آن ها تحلیل می شود. از طریق تعریف و اصلاح، می‌توانید ماهیت مضامین ات مورد بحث و جنبه‌هایی از داده‌ها را تعیین کنید. در این مرحله یک مضامین  اصلی از زیرمجموعه ها استخراج می شود.

مرحله آخر، تهیه گزارش تکنیک های تحلیل محتوا است؛ مرحله ششم زمانی آغاز می شود که محقق مجموعه ای از مضامین کاملاً انتزاعی را بر اساس ساختار پیشینه مطالعه داشته باشد. این مرحله شامل تجزیه و تحلیل نهایی و نوشتن گزارش است.

تکنیک های تحلیل مضامین

مراحل تحلیل مضمون

مرحله 1. آشنایی با داده ها: در تکنیک تحلیل مضامین ی، برای اینکه محقق با عمق و گستردگی محتوای داده ها آشنا شود، غوطه وری لازم است. غوطه‌ور شدن در داده‌ها اغلب شامل «تکرار داده‌ها» و خواندن فعال داده‌ها (یعنی جستجوی معنا و الگوها) است.

گام 2. ایجاد کدهای اولیه: مرحله دوم تکنیک تحلیل مضامین ی با مطالعه و آشنایی محقق با مطالب آغاز می شود. این مرحله شامل ایجاد کد اولیه از داده ها است. کد ویژگی های داده ای را معرفی می کند که مورد علاقه تحلیلگر است.

داده های کدگذاری شده واحدهای مجزای تحلیل (مضامین ات) بودند. کدنویسی می تواند به صورت دستی یا از طریق برنامه های نرم افزاری انجام شود.

مرحله 3. جستجوی کدهای انتخابی (مضامین ات اساسی): این مرحله از تکنیک تحلیل مضامین ی شامل دسته بندی کدهای مختلف در قالب کدهای انتخابی و مرتب سازی خلاصه های همه مطالب کدگذاری شده است.

در واقع، محققان شروع به تجزیه و تحلیل کد او کردند و در نظر گرفتند که چگونه قطعات مختلف کد را می توان برای ایجاد یک مضامین  کلی ترکیب کرد. در این مرحله محقق کدهای ناقص یا نامربوط و همچنین کدهای تکراری را کنار گذاشت تا به این تعداد کد انتخابی دست یابد.

مرحله 4. شکل گیری مضامین سازنده: مرحله چهارم تکنیک تحلیل مضامین ی با ایجاد مجموعه ای از مضامین و مرور آنها توسط محقق آغاز می شود. این مرحله شامل دو مرحله بررسی، پالایش و شکل گیری مضامین ات فرعی است.

اولین مرحله شامل انجام یک بررسی در سطح خلاصه کدگذاری بود. در مرحله دوم اعتبار مضامین ات فرعی مرتبط با مجموعه داده در نظر گرفته می شود. در این مرحله محقق به مضامین سازنده پی می برد.

مرحله 5. تعریف و نامگذاری مضامین : زمانی که درک رضایت بخشی از مضامین  حاصل شد، مرحله پنجم تکنیک تحلیل مضامین ی آغاز می شود. در طول این مرحله، محقق مضامین را برای تجزیه و تحلیل تعریف و اصلاح می کند و سپس مطالب درون آنها را تحلیل می کند.

از طریق تعریف و اصلاح، می توانید ماهیت مضامین ات مورد بحث و چه جنبه هایی از داده ها را در هر مضامین  اصلی مشخص کنید. در این مرحله محقق بین مضامین ات فرعی رفت و آمد کرد و در نهایت به یک مضامین  اصلی رسید که قابل توضیح در حوزه تحقیق بود.

مرحله 6. تهیه گزارش: مرحله ششم تکنیک تحلیل مضمون زمانی آغاز می شود که محقق مجموعه ای از مضامین کاملاً انتزاعی و منطبق با ساختار اصلی مطالعه داشته باشد. این مرحله شامل تجزیه و تحلیل نهایی و نوشتن گزارش است. در پایان به این مضامین  پرداخته خواهد شد.