مبانی نظری عوامل فراشخصیتی در گرایش افراد به مواد

رایج­ترین مواد مورد مصرف از هزاران سال پیش بخشی از زندگی بشر بوده­اند. برای مثال تریاک دست­کم برای 3500 سال در جهت مقاصد پزشکی مصرف شده است و اشاره به کانابیس به عنوان دارو را می­توان در طب گیاهی چین باستان یافت و در انجیل بارها به شراب اشاره شده و بومیان نیمکره غربی توتون را دود می­کردند و برگ­های کوکا را می­جویدند. با کشف مواد جدید و شیوه­های جدید مصرف، مشکلات جدیدی در مورد مصرف این مواد ظهور کرد (سادوک، سادوک و روئیز^[1]، 1394). از سوی دیگر، امروزه اختلال مصرف مواد یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی است که کیفیت زندگی افراد و جوامع را تهدید می کند و به دلیل ماهیت پیشرونده در همه ابعاد زندگی، سلامتی فرد، خانواده و جامعه را به خطر می­اندازد (زارعی، اسدی و زارعی، 1393). همچنین این اختلال با طیفی از پیامدهای منفی از جمله افزایش جرم وجنایت، رفتار خودکشی، افت تحصیلی و فعالیت جنسی زودرس و مخاطره آمیز در ارتباط است (نیکولا، شری، گیب، جان، دیوید^[2]، 2012). در واقع این مسئله، یک مشکل بزرگ فردی و اجتماعی است که علاوه بر عوارض جسمی و روانی آن برای افراد مبتلا به این اختلال، سلامت جامعه را نیز از نظراجتماعی و اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مورد تهدید و آسیب قرار می­دهد و مانند هر اختلال مزمن دیگر، نیاز به مدیریت درمان در طی زمان دارد (زارعی و همکاران،  1393). عواملی که سبب شده استافرادمبتلابهایناختلالوخانواده‌هایآنانومسئولانجامعهبرایپیشگیری،ترکوجلوگیریازعود آناقدامکنندوازافرادمتخصصمثلروانپزشکان،روانشناسان،مشاوران،مددکاراناجتماعییاریبخواهند. درسال‌هایاخیردرکشورهایپیشرفتهمتخصصانبهداشتروانیوموسساتآموزشیودرمانینظریه‌ها،مدل‌ها،روش‌ها،راهکارهاوفنونمختلفیرادرپیشگیریودرماناختلال مصرف موادوپیشگیریازعودپسازترکموادابداع،آزمایشوتجربهکرده‌اند. باوجوداین،هنوزشیوهدرمانقطعیبرایآنیافتنشدهاست (فرنام،برجعلی،سهرابیوفلسفینژاد، 1393).

اختلال­های مرتبط با مواد

مواد، عناصر شیمیایی هستند که وقتی فرد آن­ها را می­کشد، ترزیق می­کند، می­نوشد، استنشاق می­کند، یا به شکل کپسول می­بلعد، خلق و رفتار او را تغییر می­دهند. اختلالات مرتبط با مواد، الگوهای مصرف (یا  مصرف)، مسمومیت، و ترک را منعکس می­کنند (هالجین و ویتبورن، 1394). اختلال­های مرتبط با مواد شامل 10 طبقه مجزا از جمله الکل، کافئین، حشیش، توهم­زاها، داروهای استنشاقی، داروهای افیونی، مسکن­ها، خواب­آورها، ضد اضطرابی­ها، محرک­ها، توتون و سایر مواد می­باشند. این طبقه­ها کاملاً مجزا از یکدیگر نیستند و به دو گروه اختلال­های مصرف مواد و اختلال­های ناشی از مواد تقسیم می­شوند. اختلال­های روانی ناشی از سایر مواد/داروها نیز شامل اختلال­های روان­پریشی، دوقطبی و اختلال­های مرتبط، اختلال­های افسردگی، اختلال­های اضطرابی، وسواس­اجبار و اختلال­های مرتبط، اختلال­های خواب، کژکاری­های جنسی، دلیریوم و اختلال­های عصب­شناختی می­باشند  (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013).

این اختلال­ها با مصرف دارو و سایر موادی که شیوه تفکر، احساس و رفتار را تغییر می­دهند مرتبط می­باشند. همچنین برای قرن­ها است که ما را به مصیبت گرفتار ساخته و بر زندگی، کار و بازی ما اثر دارند (بارلو و دیورند، 2015). به عبارت دیگر، این اختلال­ها شایع می­باشند و سبب مشکلات قابل توجه طبی، اجتماعی و روانشناختی در بین مصرف کنندگان و افراد پیرامون آنها می­شوند (مک و فرانسس، 2003). پیشینهتحقیقات نیز نشانمی­دهدایناختلال­هامنبعاصلیناخوشیومرگومیرهستندوهزینهسنگینیبرایجامعهایجادمی­کنند. بعلاوه باعثتشدیدبرخیازاختلال­هاازجملهعلایمروانیافسردگی ومسایلطبیمانندسیروزکبدی،گسترشبیماریعفونیمثلHIV،هپاتیتB وC می­شوند کهعاملکمککنندهبهمرگومیرمیلیون­هانفردرهرسالهستند (جونز و کمر، 2015؛ شین و گرینفیلد، 2010).