مبانی نظری بهزیستی روانشناختی

بهزیستی روانشناختی

در سالهاي اخير، گروهي از پژوهشگران حوزه سلامت رواني ملهم از روان شناسي مثبت نگر، رويكرد نظري و پژوهشي متفاوتي براي تبيين و مطالعه اين مفهوم برگزيده اند. آنان سلامت رواني را معادل كاركرد مثبت روانشناختي، تلقي و آن را در قالب اصطلاح "بهزيستي روانشناختي" مفهوم سازي كرده اند. اين گروه نداشتن بيماري را براي احساس سلامت كافي نمي دانند، بلكه معتقدند كه داشتن احساس رضايت از زندگي، پيشرفت بسنده، تعامل كارآمد و مؤثر با جهان، انرژي و خلق مثبت پيوند و رابطه مطلوب با جمع و اجتماع و پيشرفت مثبت، از مشخصه هاي فرد سالم است. امروزه دیدگاه جدیدی درعلوم وابسته به سلامت بطور اعم و در  روانشناسی بطور اخص در حال شکل گیری و گسترش است. در این دیدگاه و رویکرد علمی تمرکز بر روی سلامتی و بهزیستی از جبنه مثبت و نیز توضیح  و تبیین ماهیت روانشناختی بهزیستی است(ریف و سینگر ، 1998).

در روانشناسی در مقابل توجه و تمرکز سنتی که به آسیب شناسی و روانشناسی مرضی شده است. دیدگاه جدیدی در علوم وابسته به سلامت بطور اعم و در روانشناسی به طور اخص در حال شکل گیری و گسترش است. بهزیستی از جنبه مثبت و نیز توضیح و تبیین ماهیت روانشناختی بهریستی است. بهزیستی روانشناختی مستلزم درک چالشهای وجودی زندگی است. رویکرد بهزستی روانشناختی رشد و تحول مشاهده شده در برابر چالشهای وجودی زندگی را بررسی می کند و به شدت بر توسع انسانی تأکید دارد.

سازه بهزیستی روانشناختی، بنابرجنت گیریهای نظری گوناگون از مؤلفه ها و اجزای مختلفی اشباع شده است. هر یک از پژوهشگرانی که در این حیطه به کار پرداخته اند عوامل و ابعاد خاصی معرق کرده اند که در صورتیکه هر فرد واجد این خصوصیات و ابعاد باشد دارای نسبتی از بهزیستی روانشناختی است.          ( دادستان، 1376)

اجزا و عناصر اصلی بهزیستی روانشناختی

•معنویت

•رشد و بالندگی فردی

•رضایت از زندگی

•شادی

•روابط مثبت با دیگران

•خویشتن پذیری

•معناداری

•سازگاری و تسلط بر محیط

•خود ـ پیروی 

•خوش بینی

•هدف در زندگی

با توجه به نقش بسزایی که بهزیستی در ابعاد مختلف زندگی روانی ـ اجتماعی و حتی جسمی فرد دارد، بدیهی است که هریک از این ابعاد و مؤلفه ها سهم زیادی در بهبود وضعیت روانی و اجتماعی شخص دارند. با این مقدمه کوتاه، به بررسی هر یک از مؤلفه ها می پردازیم و در آینده نزدیک نیز به بررسی جداگانه نقش و کارکرد هر یک از این مؤلفه ها در سلامت(جسمی ـ روانی ـ اجتماعی ـ معنوی) افراد 

پرداخته خواهد شد.( استرامپفر ، 1990)

معنویت :

مؤلفه معنویت نقش مهمی در بهزیستی روانشناختی ایفا می کند. به عبارت دیگر یک همپوشی بین بهزیستی روانشناختی و جنبه هایی از معنویت وجود دارد. اکثر روانشناسان حتی کسانیکه در حوزه بهزیستی کارکرده اند، تا حدود زیادی بعد معنوی بهزیستی انسان را نادیه گرفته اند. تنها در سالهای اخیر در مورد اینکه مذهب و معنویت چگونه وجوه مختلف سلامت جسمانی و روانی را تحت تأثیر قرار می دهد، تحقیقات وسیعی صورت گرفته است. چنین تحقیقاتی اهمیت مذهب و معنویت را به عنوان منبعی برای مقابله با وقایع تنیدگی زای زندگی، روشن ساخته است.(پالانت  و لائه 2002 ). 

سازه معنویت معانی ضمنی و صریحی دارد و به شیوه های گوناگون اندازه گیری می شود. اکثر اندیشمندان معنویت را برحسب(تجربه معنی داری و هدفمندی در زندگی) مفهوم سازی نموده اند معنویت به عنوان یک مؤلفه بهزیستی روانشناختی از(دینداری) متمایز است.

معنویت به عقاید و اعمال اشاره دارد که فرد را با وجود مقدس و معنی دار فراتر از خودش مرتبط می سازد. این عقاید و اعمال یک نوع ارتباط شخصی را با یک ذات متعالی و مطلق برقرار و حفظ نموده و به زندگی فرد معنی و هدف می بخشد.(استاکی  2001).

این درحالی است که نقش عوامل فرهنگی و شناختی در دینداری بیشتر است دینداری با انواع حل مسائل مذهبی یا شیوه های مقابله از قبیل خودگردانی، تسلیم، تمکین و جهت گیریهای گوناگون مذهبی همراه می گردد(پالانت و لائه2002) علاوه بر ایجاد تجربه معناداری در زندگی و احساس هدفمندی، معنویت اساساً با پذیرش زندگی، احساس مسئولیت، تجربه معاشرت و ارتباط با دیگران، هدف گرایی، امیدواری و خوش بینی همراه می گردد .

در یک سطح نظری، معنویت با(امید) همپوشی دارد. نویسندگان متعددی برای مفهوم سازی معنویت، سازه امید را بکار برده اند هاروی  و کمپس (2005). سازه امید شامل یک مؤلفه(هدف گرایی) نیز هست، که اشاره به این انتظار دارد که آنچه مطلوب است، امکان بدست آوردن خواهد بود. 

روانشناسان در خصوص مذهب و معنویت نظرات متفاوتی ابراز داشته اند. آلپورت  در کتاب (فرد و مذهبش) معتقد است که مذهب عامل یکپارچه کردن فعالیتهای مجزای یک انسان است. اریک فروم نیز با ایمان زیستن را به معنی ثمربخش زندگی کردن می دانست(فیست  2002).