مبانی نظری شرایط اقلیمی جنوب خراسان

اقلیم به عنوان مهم­ترین سازند محیطی از عوامل عمده تاثیرگذار بر فعالیت انسان است به گونه­ای که کلیه فعالیت­های انسانی تحت تأثیر عناصر اقلیمی و ویژگی­های جغرافیایی قرار گرفته است.

 شناخت و دردست داشتن وضعیت اقلیمی هر منطقه یکی از مهم­ترین ابزار کار توسعه در آن منطقه می­باشد.­

عناصر آب و هوایی چه به صورت منفرد و مستقل و چه به صورت ترکیبی و در قالب انواع آب و هوای گوناگون نقش پردازی می­کنند و اثرات گوناگون و اجتناب ناپذیری بر فعالیت­های انسانی دارند.

مهمترین متغیرهای اقلیمی ساعات آفتابی، دما، رطوبت، بارندگی، تبخیر و باد است و به منظور ارزیابی منابع آب­،­خاک، گیاه، شناخت و سنجش این متغیرها بسیار ضروری است. (مالک، 1373: 213).

ثبات و یا تغییرپذیری مؤلفه­های اقلیمی در یک بستر جغرافیایی تأثیرات متفاوتی بر مکانیسم­ها و عملکردهای موجودات زنده دارد.

2-2- محدوده جغرافیایی قهستان

قهستان در جنوب خراسان و در حاشیه شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده است. بخش­های مختلف آن شامل شهرستان­های قاین، نهبندان، سربیشه، سرایان، بشرویه، فردوس(تون) و بیرجند، طبس (البته تربت­حیدریه، خواف، تربت­جام، گناباد، بجستان و کاشمر  نیز در محدوده قهستان قرار داشته­اند) می­باشد که تا اواخر دوره تیموری و اوایل صفوی با نام قهستان شناخته می­شد. این سرزمین از جانب شمال به نیشابور و سبزوار، از مغرب به بیابان بزرگ مرکزی ایران، از جانب جنوب به سیستان و کرمان از طرف شرق به دشت ناامید در مرز ایران و افغانستان محدود است(فرقانی، 1381: 33) (شکل 1 و 2).

حدود جغرافیایی قهستان در متون مختلف متفاوت ذکر شده است. دلیل این تفاوت به تحولات سیاسی این محدوده در دوره­های تاریخی مربوط می­شود.

دایره المعارف فارسی، حدود قهستان را این­گونه ذکر می­کند: « قهستان از شمال به نواحی جنوبی نیشابور و از جنوب شرقی به سیستان و از غرب و جنوب به کویر و از شمال شرق به هرات و از جنوب غربی به کرمان و یزد محدود می­باشد»(مصاحب،1356: ذیل واژه قهستان).

ابن حوقل جغرافیدان و سیاح معروف قرن چهارم هجری در مورد قهستان می­نویسد:«قوهستان ناحیه­ای از خراسان در بیابان فارس است و شهری بدین نام دارد و قصبه آن قاین و شهرهای آن ینابذ (گناباد) و طبسین است که معروف به کری است و خور و طبس که معروف به طبس مسینان می­باشد»(ابن حوقل،1354: 180).

یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان، موقعیت جغرافیایی قهستان را بین کوههای هرات و نیشابور می­داند و از بشاری نقل می­کند که:« قوهستان، قصبه آن قاین و شهرهای آن و شهرهای آن تون و جنابذ، طبس عناب و طبس خرما و طرثیث است»(حموی، 1399: 150).

ابو الفداء به نقل از ابن حوقل در تقویم البلدان درباره­ی قهستان می­نویسد:«قوهستان ناحیت وسیعی است بین نیشابور و هرات و اصفهان و یزد و قصبه آن قاین است و طبس و قهستان از کوره­های خراسان است. قوهستان کوره­ای است بر کنار بیابان فارس و مشتمل است بر چند شهر و از آن جمله است قاین که قصبه قوهستان است و زوزن و ینابذ. بلاد قهستان دور یکدیگر و در میانشان بیابانهاست و جز از کاریز آبی در آن یافت نشود»( ابوالفداء، 1349: 512).