موضع گیری نظری و یافته های پژوهش در خصوص خطر پذیری

انواع شیوع رفتارهای پرخطر

چند تا از رفتارهای پر خطر مورد علاقه بسیاری از افراد حرفه ای شده و به همین دلیل در نوجوانان امروز افزایش یافته است بسیاری از این رفتارها علت زیادی از مرگ و میر و آسیب در میان نوجوانان و یا اثرات منفی بر جامعه است.

- رفتارهای آسیب رساندن، خشونت و خودکشی تعریف خطرپذیری

رفتارهای پرخطر به رفتارهایی گفته می­شود که سلامت و بهزیستی نوجوانان، جوانان و سایر افراد جامعه را در معرض خطر قرار دهند (ماهلر، 1383). رفتارهای پرخطر، رفتارهای مخاطره­آمیز هستند که می توانند در حال یا آینده سبب بروز مشکلات و بیماری جسمی و روانی و آسیب اجتماعی در افراد گردند.

خطر پذیری رفتاری است که به موجب آن، فرد خود را در معرفی آسیب جسمی، روانی و حتی مرگ قرار می­دهد. پذیرش یک ریسک، قرار دادن خود در معرض یک آسیب یا زیان به طوری که احتمال زیان وجود دارد (هارداکر[1]، 2004).

کرکمر و گرین[2] (2000) خطرپذیری را تمایلی برای درگیر شدن در رفتارهایی می­دانند که تهدیدآمیز است یا به سلامت ذهن و فیزیکی شخص آسیب می­رساند.

اگرچه بزرگسالان هم رفتارهای پرخطر را تجربه می­کنند اما نوجوانان بیشتر آن ها را انجام می­دهند به طوری که انجام این رفتارها از ابتدای جبران ناپذیر رفتار پرخطر نوجوان و بالا بودن هزینه­های زمانی و مالی اقدامات تغییر رفتار در سطح فردی و اجتماعی، پیشگیری را بهترین رویکرد برای کاهش رفتارهای پرخطر تهدید کننده در سطح جامعه معرفی می نماید (زاده محمدی و احمد آبادی، 1387).

از آنجا که رفتارهای پرخطر به طور قابل توجهی می تواند زندگی جوانان و کسانی که در اطراف آن­ها هستند را تحت تأثیر قرار دهد، ضروری است که پدر و مادر، معلمان و دیگر بزرگسالان نگران شیوع این رفتارها باشند، عاملی که احتمال آنان را افزایش می دهند، و آنچه می تواند به انجام فروکش کردن و یا جلوگیری از این خطرات می شود آگاه شوند.

در میان نوجوانان، بسیاری از رفتارهای صدمه به خود به رانندگی مربوط می شود. بررسی رفتارهای پرخطر دانش آموزان دبیرستان آمریکا در سال 2005 نشان داد که طی 30 روز قبل از مطالعه تعداد زیادی از دانش آموزان رفتارهایی انجام داده بودند که احتمال مرگ را در آنان افزایش داده بود. حدود 2/30 درصد طی 30 روز قبل سوار وسیله نقلیه شده بودند. طی 12 ماه قبل 33 درصد در درگیری فیزیکی شرکت و 5/8 درصد نیز اقدام به خودکشی کرده بودند (هندرشوت و همکاران[3]، 2007).

هندرشوت و همکاران (2007) در گزارش دیگری از رفتارهای پرخطر دانش آموزان دبیرستان آمریکا نشان دادند که طی 30 روز قبل از مطالعه 9/9 درصد در هنگام رانندگی مصرف الکل، 5/18 درصد حمل اسلحه، 4/8 درصد اقدام به خودکشی و علاوه بر این طی 12 ماه گذشته 9/35 درصد درگیری فیزیکی مشارکت داشتند.

مانیک و همکاران[4] (2005) نیز در پژوهش نشان دادند که 9/27 درصد دانش آموزان در یک درگیری فیزیکی شرکت داشتند و 6/6 درصد نیز یک بار یا بیشتر در درگیری­ها زخمی شده بودند. 9/5 درصد دانش آموزان با خود اسلحه حمل و 3/7 درصد نیز احساس ناامنی کرده بودند.

خودکشی به عنوان دومین علت مرگ و میر در میان کسانی است که در رده سنی 15-35 سال هستند. در نهایت، خودکشی یکی از بالاترین رفتارهای پرخطر در میان جوانان امروز است. گزارش شده که نزدیک به 17 درصد از جوانان در طی سال گذشته خودکشی داشته­اند و 13 درصد آن­ها در واقع خود کشی برنامه ریزی شده بوده است. خودکشی در حال حاضر سومین علت مرگ و میر در میان کسانی است که در سنین 15-24 سال هستند. که 86 درصد از این مرگ و میر از مردان و 14 درصد از زنان می باشند.

- سوء مصرف مواد

استفاده از مواد مخدر گروه دیگری از رفتارهای پرخطر است که فوراً فرد را درگیر و در نتیجه آسیب طولانی مدت بر فرد دارد. نوشیدن الکل و استفاده از مواد مخدر و حوادث وسایل نقلیه موتوری، مبارزه / خشونت، روابط مشکل زا، و تعاملات اجتماعی و بیماری­های مختلف مرتبط است. نوشیدن الکل و سیگار کشیدن یکی از شایع ترین رفتارها در این گروه از رفتارها هستند.

مصرف مواد مخدر، خشونت عامل بسیاری از مرگ و میرهای سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی است. بسیاری از رفتارهای پرخطر از قبیل سیگار، الکل، مواد مخدر در سنین قبل از 18 سال اتفاق می افتد (لی و همکاران، 2007).

میانگین سن شروع سیگار در ایران 6/16 سال بوده و بالاترین نسبت معتادان کشور در فاصله 17-22 سال مصرف مواد را آغاز کردند، شروع زود هنگام، مصرف بیشتر، مداوم­تر و استفاده از مواد خطرناک­تر را افزایش می­دهد. 8/1 میلیون معتاد شناخته شده و 300 هزار معتاد ناشناخته در ایران وجود دارند که 25/3% از جمعیت کشور را تشکیل می دهند (مدنی و رزاقی، 1383).

- رفتارهای جنسی پرخطر

شرکت در رفتار جنسی به دلیل خطرات جسمی (به عنوان مثال، بیماری و یا بیماری های مقاربتی و خطرات هیجانی اجتماعی به یک گروه دیگر از رفتارهای پر خطر برای نوجوانان می باشد. جوانان ممکن است یا ممکن نیست برای پیامدهای اجتماعی و یا عاطفی از فعالیت­های جنسی آماده باشند، و بسیاری از جوانان فعال جنسی نمی­توانند از فعالیت­های امن جنسی استفاده کنند. رابطه جنسی محافظت نشده خطرات بیماری­های مقاربتی و احتمال حاملگی ناخواسته را تشدید می­کند. در ایران اکثر بی­مبالاتی جنسی (6/55%) درصد در سنین 16-21 سالگی رخ می­دهد (سازمان ملی جوانان، 1383).

بسیاری از رفتارهای پر خطر جنسی نامطمئن در سنین قبل از 18 سالگی اتفاق می­افتد (لی و همکاران، 2007). تقریباً 13 درصد ابتلا به HIV/AIDS در سنین جوانان 13-24 سال می­باشد. بارداری نوجوانان هم یکی از رفتارهای پر خطر می­باشد و هم یکی از عوامل خطر در خود می باشد. بارداری در نوجوانان با نرخ بالای ترک تحصیل و سایر خطرات اجتماعی و عاطفی مرتبط است. (موسسه گارت ماچر[5]، 2006).

عوارض و عواقب رفتارهای پرخطر

1.ابتلا به بیماری های جسمی نظیر:

ایدز، هپاتیت، سرطان ریه، بیماری­های قلبی و عروقی نظیر سکته قلبی و پرفشاری خون و سکته­های مغزی و غیره

2. ابتلا به اختلالات روحی نظیر:

اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، خودکشی و غیره.

3.از بین رفتن آبرو و منزلت فرد و خانواده و بدنام شدن در بین افراد جامعه

4.از هم گسیخته شدن کانون خانواده و یا قطع ارتباط با خانواده دوستان

5.تحمل بار اقتصادی به بودجه کشور (افزایش هزینه­های درمان و مراقبت­های پزشکی برای وزارت بهداشت و درمان، افزایش هزینه برای زندان­ها، نیروی انتظامی، نیروی قضایی و غیره

6.      بروز آسیب اجتماعی و افزایش میزان بروز انواع جرائم نظیر اعتیاد، سرقت، فحشا، خشونت، قتل و یا افزایش مواد مخدر، فرار از خانه یا مدرسه، افت تحصیلی.