نقش تعدیل‌کننده مقابله های معنوی در رابطه عوامل فرا تشخیصی و مصرف مواد

پایان نامه  ارشد  روانشناسی 

در  105  صفحه  ورد   با  منابع  ارجاع  نویسی شده   و  نمونه آمار تحلیلی  آن 

جدول 4-1. شاخص‌های توصیفی (میانگین و انحراف­معیار) مربوط به متغیرهای پژوهش.......... 47

جدول 4-2. ضرایب همبستگی پیرسون مربوط به متغیرهای پژوهش............................................48

جدول 4-3 خلاصه مدل تحلیل رگرسیون مربوط به نقش تعدیل‌کننده مقابله­های معنوی در رابطه بین عوامل فراتشخیصی با گرایش به مصرف مواد در نوجوانان...........................................................49

جدول 4-5. نتايج ضریب همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین عوامل فراتشخیصی و گرایش به مصرف مواد در نوجوانان..............................................................................................................50

جدول 4-6. نتايج ضریب همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین مقابله­های معنوی و گرایش به مصرف مواد در نوجوانان..............................................................................................................51

درمان فراتشخیصی یکپارچه نگر[1] در پاسخ به محدودیت درمان های شناختی - رفتاری اختصاصی معرفی شده است و در آن اصول و پروتکل های درمانی یکسانی برای انواع اختلال­های مختلف هیجانی به کار می رود. (ویلامووسکا و همکاران[2]، 2010).

طبق پنجمین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلال­های روانی[3] اختلال­های مرتبط با مواد شامل 10

طبقه مجزا از جمله الکل، کافئین، حشیش، توهم­زاها، داروهای استنشاقی، داروهای افیونی، مسکن­ها، خواب آورها، ضد اضطرابی­ها، محرک­ها، توتون و سایر مواد می­باشند. این طبقه­ها کاملاً مجزا از یکدیگر نیستند و به دو گروه اختلال­های مصرف مواد و اختلال­های ناشی از مواد[4] تقسیم می­شوند.

این اختلال باعث از هم پاشیده شدن بسیاری از خانواده­ها، به انحراف کشیده شدن بسیاری از نوجوان و جوانان، شیوع بسیاری از بیماری­ها و ضرر و زیان های اقتصادی و مرگ و میر گردیده است (اسعدی، 1381). همچنین این اختلال در گروه­های سنی مختلف قابل مشاهده است. نوجوان و جوانی که به اختلال مصرف مواد روی می‌آورد، نه تنها دیگر عنصر سازنده‌ای برای جامعه نیست، بلکه تا زمانی که نجات نیابد، در بهترین حالت خنثی و بی کفایت و در بدترین حالت، منشأ بی نظمی اجتماعی است و جامعه را به تباهی می‌کشاند (اسد بیگی، 1387).

رویکردهای معنوی را می توان تحت سبک های مقابله معنوی مثبت و منفی عنوان نمود. مقابله معنوی مثبت سبک هایی از مواجهه با رویدادهای منفی زندگی است که در آن­ها، فرد با بهره گیری از ارزیابی ها و تغییرهای مثبت مرتبط با یاری پروردگار به استقبال رویدادها می رود. برای مثال، فرد معتقد است که در هنگام مواجهه با یک رویداد دردناک خدا او را تنها نخواهد گذاشت. اما در شکل دیگری از مقابله که با نام مقابله معنوی منفی نامگذاری شده است، فرد رابطه ی اجتنابی و نامطمئن با خدا برقرار می­نماید. برای مثال، فرد معتقد است که خدا در لحظه های سخت وی را تنها خواهد گذاشت (پارگامنت و همکاران[5]، 2000).

از آنجا که گرایش به مصرف مواد وابستگی زیادی به عوامل روانشناسی و روان شناختی رفتاری دارد  پس از تشخیص عواملی که سبب گرایش نوجوان به مواد مخدر می­شود بهتر است برای جلوگیری از ابتلا و درگیر شدن نوجوانان به مواد مخدر رویکرد مقابله های معنوی را مدنظر قرار داده و با فراتشخیصی عوامل آسیب زا  با برطرف  کردن نگرانی­های آن­ها نسبت به مشکلات و حل مسائل با کاهش روان پریشی وافکار نگران کننده با کمک روش­های مقابله های معنوی به صورت کمک گرفتن از نماز، رفتن به دل طبیعت، پر رنگ کردن حضور خدا در زندگی و آموزش خودشناسی و خدا شناسی ونمایان کردن عشق و زیبایی شناسی آن­ها ازدنیا را بیشتر کنیم تا با هزینه­های بسیار کم شاهد گرایش به مواد در نوجوانان باشیم از این رو این  پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تعدیل‌کننده مقابله‌های معنوی در رابطه عوامل فراتشخیصی و گرایش به مصرف مواد در نوجوانان انجام شد.

 بيان مسأله

اعتیاد یکی از مشکلات اساسی جامعه است، مشکلی که میلیون­ها زندگی را ویران و سرمایه ­های کلان ملی را صرف هزینه مبارزه، درمان و صدمات ناشی از آن می نماید. اعتیاد عامل ایجاد مشکلات عدیده رفتاری، خانوادگی، ارتباطی فردی و اجتماعی از جمله: تغییرات بارز در شخصیت، بی ثباتی عاطفی، کاهش سلامت جسمانی، برنامه خواب نامنظم، سوء ظن، افسردگی، اضطراب و بی­قراری، بی­توجهی به آراستگی ظاهر، رفتار کینه توزانه با خانواده و دوستان و.... می­شود این عوارض ناهنجاری­های عدیده و مسئله سازی را در سازگاری فرد به خصوص سطح سازگاری اجتماعی، عاطفی و ایجاد می­کند. که این امر ضرورت مداخلات روان شناختی لازم را به منظور رساندن افراد فوق به سازگاری های لازم ایجاب می­کند. یافته­های بالینی گویای آن است که در شکل گیری وابستگی به مواد مخدر ویژگی­های شخصیتی، شیوه زندگی، روابط اجتماعی، نگرش، باورها، احساسات، دلبستگی ها، عواطف و رفتارهایی که در طی رشد فرد شکل گرفته اند، نقش اساسی ایفا می­کنند (عزیزی، 1395).

مسأله مصرف و گرایش به مصرف مواد در میان نوجوانان و جوانان به دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مسأله وقتی مهم‌تر می‌شود که شیوع مصرف مواد در میان جوانان دانشجو و دانش­آموزان مطرح می‌شود (منصوری جلیلیان و یزدانبخش، 1395).مصرف مواد  علاوه بر اينكه در سنين جواني شروع می‌شود، در هيچ گروه جمعيتي مثل جوانان و نوجوانان به اين مقدار سرعت انتشار ندارد. مصرف مواد  در دهه  1960افزايش يافت که به طور قابل‌توجهی ميان جوانان طي دهه 1970 و از سال 1992 استفاده از داروهاي ممنوعه در ميان جوانان و به‌خصوص در مدارس افزايش يافته است.

فرض عمده روانکاوی این است که بخش عمده رفتار انسان از فرآیندهای ناهشیار سرچشمه می­گیرد. فرآیندهای ناهشیار، باورها، ترس­ها و خواسته­هایی هستند که شخص از وجود آن­ها آگاه نیست اما بر رفتارش تأثیر می­گذارند. این خواسته­ها و تمایلات با منع یا سرکوب کردن تکانه­های دوران کودکی از حیطه آگاهی به حیطه ناهشیار رانده شده و بعدها به صورت اختلالات هیجانی یا به اشكال تغییر شکل یافته بروز می­کنند.

و نظریه روانکاوی از واژه بیمار استفاده می­کند و بر عوامل تعیین کننده اعتیاد که ریشه در گذشته فرد(دوران رشد) دارد تأکید می­گردد. روانکاوان بخصوص فروید و معاصرین او در بدو امر، اعتیاد را نوعی تمایل واپس گرایانه و خودارضایی قلمداد می­کردند. اما نوفرويدين­ها، اعتیاد را واکنش پیش رو برای کنار آمدن با کمبودهایی که در دوران رشد به وجود آمده، می­دانند. در برخی موارد اعتیاد، دفاع در مقابل روانپریشی تلقی می شود و معتادین برای غلبه بر احساسات منفی و برای رسیدن به حالت بهتر و تحت کنترل در آوردن اوضاع به اعتیاد روی می آورند(امانی، ۱۳۹۲).  

رویکرد روانکاوی نسبت به اعتیاد از طریق چندین موضوع قابل بررسی است: نقش مراحل رشد روانی جنسی: فروید معتقد بود که اعتیاد به مصرف مواد بازگشت به مرحله دهانی است. کسانی که سیگار می کشند، الكل مصرف می کنند یا همواره در حال خوردن، نوشیدن و جویدن می باشند، در مرحله دهانی رشد روانی تثبیت شده اند (حسینی پویا، ۱۳۹۰).

در یکی از تبیین های روانکاوی اعتیاد بازتاب اختلال خود تلقی می شود که در اثر ناتوانی فرد برای مدارا با واقعیت به وجود آمده است. وقتی این بخش از شخصیت مختل شد فرد دیگر نمی تواند تکانه هایی را که رفتار اعتیادی را بر می انگیزد، کنترل کند( یعقوبی، طارمیان، پیروی، ظفر، کریمی، ملک افضلی، ۱۳۹۲).

دوره نوجوانی: مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و دوره کسب هویت فردی و اجتماعی است. در این دوران میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود می رسد و نوجوان برای اثبات بلوغ فردیت خود ارزش های خانواده را زیر سوال می برد و سعی در تحلیل ارزش های جدید خود دارد. مجموع این عوامل علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک، تنوع و هیجان، فرد را مستعد مصرف مواد می کند (رئیسی، ۱۳۹۳).

مکانیسم های دفاعی برای حفظ تمامیت شخصیت، ارضای نیازها، ایجاد سازش بین تمایلات ناسازگار و مخالف و کاهش فشار و استرس و اضطراب حاصل از محرک های ناپسند و غیر قابل قبول به کار می روند. گاهی اوقات رفتار اعتیادی از طریق سازوکارهای دفاعی تحلیل می شود و به طور غیر مستقیم پاسخی است در مقابل کنش های غیر قابل تحمل درونی و بیرونی که بدان وسیله فرد سعی می کنند مشکلات خود را کاهش یا تسکین دهد(امانی، ۱۳۹۲).

بر اساس برآوردهایی كه صورت گرفته است بيش از 48 درصد دانش‌آموزان در آمريكا قبل از اتمام دوره دبيرستان از داروهاي ممنوعه استفاده کرده‌اند. همچنين شيوع مصرف مواد ممنوعه در كلاس هشتم از 11 درصد به 21 درصد در سال 1992 و در همين فاصله در دانش‌آموزان كلاس دهم از 20 درصد به 32 درصد افزايش يافته بود و بيشترين ميزان مصرف 18 تا 24 سالگي گزارش شده است (الله‌وردی و همکاران، 1386).بنابراین توجه به این موضوع در بین دانشجویان و دانش آموزان از موضوعات اساسی نظام‌های آموزشی بوده و می‌تواند گام مؤثری در شناسایی عوامل مرتبط با مصرف مواد و ارائه راهکارهای مؤثر در جهت پیشگیری از گرایش نوجوان به مصرف مواد و درمان اختلال­های مصرف مواد باشد.

اختلال مصرف مواد از اختلال­هاي بسيار شايع، ناتوان­کننده و مرتبط با پيامدهاي قابل توجه در سراسر جهان هستند (بک چالاکی، 1395). ويژگي عمده آنها مجموعه­اي از علايم شناختي، رفتاري و فيزيولوژيکي است که نشان دهنده تداوم مصرف مواد به رغم مشکلات قابل توجه مرتبط با ماده است (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013). بعلاوه،بیماریروانیعودکنندهومزمنیاستکهبااختلال­های شدیدانگیزشیوازدستدادنتسلطرفتاریهمراهاست. تشخیص این اختلال­ می­تواند در مورد مصرف الکل، حشیش، توهم­زاها، مواد استنشاقی، مواد افیونی، مسکن­ها، خواب­آورها و ضد اضطرابی­ها، محرک­ها، توتون و سایر مواد دیگر استفاده شود. ویژگی عمده این اختلال­ها مجموعه­ای از علایم شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی است که نشان دهنده تداوم مصرف مواد توسط فرد به رغم مشکلات قابل توجه مرتبط با ماده است (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013). دفتر پیشگیری از جرم و کنترل مواد سازمان ملل[6] (2015) برآورد کرده است که 246 میلیون نفر یا یک بیستم افراد 15 تا 64 سال از یک ماده غیرقانونی در سال 2013 استفاده کرده­اند. همچنین برآورد شده است که 6/0 درصد از جمعیت 15 تا 64 سال جهان از مشکل مصرف از جمله اختلالات مصرف مواد یا وابستگی به مواد رنج می­برند. براساسگزارشموسسهملیسلامت­روان[7]نیز میزانشیوعمادام­العمراختلال­هایمصرفمواددرجمعیتعمومی 3/35 درصدگزارششدهاست. این اختلال­ها با اختلال­های دوقطبی، افسردگی عمده، هراس­های خاص، اضطراب، سلوک، فقدان توجه/بیش­فعالی، اسکیزوفرنیا، ایده­پردازی و اقدام به خودکشی و اختلال­های شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، پارانوئید و وسواس اجبار همایند می­باشند (زهیر الدین  وهمکاران، 1386) عوامل متعددی از جمله عدم بازداری رفتاری، تکانشگری و جستجوی چیزهای تازه، در دسترس بودن مواد، عوامل ژنتیکی، شکست تحصیلی یا پیشرفت تحصیلی ضعیف، شایستگی اجتماعی پایین در اوایل کودکی، استفاده زودهنگام از مواد، نرخ­ بالای بیکاری و رفاه طلبی، کیفیت پایین­تر روابط، نرخ­های بالاتر مشکلات بهداشت روانی (مثل، افسردگی، اضطراب و اختلال فقدان توجه/بیش­فعالی)، فقر یا زندگی در یک منطقه فقیر، وضعیت خانوادگی ناپایدار، والد