شش عامل به عنوان عوامل موثر بر آمادگی دانش آموزان :

1- آمادگی جسمانی (تغذیه خوب ، استراحت کامل ، ...)
2. آمادگی برای درک (توانایی کودکان در تشخیص و تشخیص حروف و صدا)
3- آمادگی شناختی (سطح درک ، قدرت حل مسئله ، استدلال و هوش و ظرفیت ذهنی مناسب)
4- آماده سازی زبان (از آنجا که اساس درک کودکان از آنچه در مهارتهای زبانی آمده است ، آمادگی زبان کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است).
5- آمادگی عاطفی (احساس کودکان در مورد خود ، مدرسه و دیگران و توانایی عاطفی آنها در یادگیری خواندن بسیار مهم است.)
6- آمادگی برای تجربه محیطی (کودکان باید معنای خواندن را با پیاده روی ، مشاهده طبیعت ، سفر ، محیط و ملاقات با آشنایان و ... تجربه کنند)

تعریف املا  

 املا کلمه ای است عربی و مصدر. این کلمه در ترجمه ی فارسی به معانی پرکردن، نویسانیدن دیگری را به تلقین، ازخود چیزی گفتن، مطلبی را تقریر کردن تا کسی بنویسد، نوشتن از تلقین دیگری،نوشتن مطلبی که دیگری تقریرکند، طریقه نوشتن کلمات، درست نویسی،نوشتن ترکیب حروف موافق قاعده ی رسم الخط استفاده شده است. {دهخدا،لغت نامه،ذیل کلمه ی املا}ریشه ی لاتین آن فرانسوی است و به معنی« مطلبی که کسی املا کند و دیگری بنویسد.»آمده است{ دهخدا،لغت نامه،ذیل کلمه ی املا}

اساسا املا یک درس نیست، بلکه نوعی آزمون درست نویسی است. معمولا بعد از املا ، اتفاق جدی برای آموزش درست نویسی نمی افتد. اگر قرار باشد میزان درست نویسی ( از نظر لغات ادبیات فارسی) سنجیده شود ، پس بسیار ضروری است که قبل از هر امتحانی ، آموزش مناسب و خوبی ارائه شود ؛ همانــــند درس های ریاضی، علوم و درس های دیگر. اما متاسفانه در خصوص امـــــلا چنین اتفاقی نمی افتد. معمول این است که معلم ، زنگ املا به دانش آموزان چیزهایی می گوید که آن ها باید بنویسند. حال قبل از آن ، آیا هیچ آموزشی داده است یا خیر، خود جای سوال و بررسی است.

 اگر املا درس نیست ،پس چیست؟ با یک نگاه ساده به مو ضوع و مفهوم نوشتن می توان در یافت که املا خود جز کوچکی از انشاست. بنابراین لزوم توجه به این درس کاملاً روشن است و در نوشتن املا دانش آموزان باید موارد زیر را رعایت کنند:

1-   خوب گوش دادن – تشخیص دقیق کلمات و درک آنها

2-  خوب تشخیص دادن – یادآوری و مجسم ساختن تصویر و بازشناسی آن کلمه در ذهن

3- درست نویسی – نوشتن صحیح حروف سازنده کلمه و توالی مناسب آنها

  انواع  املاءها ی قابل اجرا در کلاس 

1-  املاء تقریری یا خطابه ای . 

2- املاء کارتی ( اول به دانش آموزان یک کارت که روی آن تعدادی واژه نوشته شده را می دهیم تا در مدتی معین به آن نگاه کنند ، بعد از اتمام زمان از آن ها می خواهیم بدون نگاه کردن به کارت آنچه را که در حافظه ی خود به خاطر سپرده اند را بنویسند .) 

3-  خواندن یک شعر . 

4-  املاء رقابتی .( به صورت گروهی )  

5-  املاء پای تخته به صورت تداعی معانی .  ( از یک دانش آموز بخواهید کلمه ای  مثل « درخت » روی تخته بنویسد ، سپس هر کلمه ای را که با دیدن درخت یه یاد می آورد را روی تخته بنویسد . ) 

6- کلمه سازی با صدای مختلف و نوشتن یک جمله توسط هر گروه روی تخته ( مثلاً با 3 صدای « ک ، ا ، ر » . ) 

7-  املاء ترکیبی . ( املا ء از چند درس )

8-  املاء بی صدا . ( لب خوانی )

9-  املاء تصویری . ( با نشان دادن چند تصویر دانش آموزان نام آن ها را بنویسند . )

10- املاء پرکنی . ( متن با جای خالی ) 

11- املاء آینه ای . ( متن آینه ای نوشته شده را دانش آموزان برمی گردانند .)

12- املاء شناسی . ( دانش آموزان به صورت گروهی برگه هایی را که در آن متن به صورت ناقص نوشته شده را تصحیح می کنند .) 

13- املاء انگشتی . ( شاگرد پشتی با انگشت روی پشت دانش آموز مقابل می نویسد ، دانش آموز جلویی باید کلمه را تشخیص دهد . )

14- قصه نویسی از روی غلط های املایی .

15- پر کردن جاهای خالی با کلمات داده شده .

16- آموزش املاء با استفاده از کلمات هم خانواده ، مخالف و یا هم معنی .

17- املاء پای تخته به صورت دو نفره . ( یکی به عنوان مصحّح و دیگری نویسنده ی املاء .) 

18- املاء به شیوه ی بارش مغزی . ( از دانش آموزان می خواهیم به واژه هایی که روی کارت ها نوشته شده خوب دقت کنند ، و برای هر واژه جملاتی را بنویسند . )   و..... 

 مشکلات دیکته نویسی  

 دانش آموزان زیادی وجود دارند که در درس دیکته دچار مشکل هستند و به نسبت تعداد غلط هایی که مرتکب می شوند ، نمرات کمتری دریافت می کنند . معمولاً معلمان و والدین برای تقویت دیکته ی آنان به راه های مختلفی از جمله :

1-  به کودک پند و اندرز می دهند و از آنان کوشش بیشتری را طلب می کنند. 

2-  کودک را تحقیر، سرزنش و مؤاخذه می کنند.

3- به سرزنش و انتقاد از معلم می پردازند .

4- هر کدام از والدین ، والد یا عضو دیگری از خانواده را مقصّر می شمارند .

5-  میزان تکالیف خانه و مدرسه را که به نوعی به درس دیکته مربوط می شود ، افزایش می دهند. 

6-  از کودک می خواهند شکل صحیح کلماتی را که در نوشتن آن مرتکب اشتباه شده است ، بارها بنویسد . 

7-از دانش آموزان می خواهند یک جمله بنویسد، که در آن ، شکل صحیح کلمه ای که در دیکته غلط نوشته است ، به کار رود .

8-  از وی می خواهند تا واژه ی درست مورد نظر را ، یا فقط حرفی از آن را که قبلاً غلط نوشته شده است ، با رنگ قرمز ، یا مشخص دیگری چند بار بنویسد تا در ذهنش پایدار بماند .

واقعیت این است که انواع اشتباهاتی که کودک مرتکب می شود از یک نوع و یک سنخ نیستند تا بتوان با اتخاذ یک روش همه ی آن اشتباهات را از بین برد و به پیشرفت وی اطمینان یافت .

برای دست یابی به یک روش ساده و امیدوار کننده ، بهتر است ابتدا با اجرای آزمون هوشی ، ازطبیعی بودن هوش کودک اطمینان حاصل نماییم . اگر کودک در سایر درس ها و فعالیت هایش مثل سایر کودکان معمولی باشد ، به اجرای آزمون هوش نیاز نداریم . بعد از اطمینان از عادی بودن هوش دانش آموز باید اشتباهات دیکته های متعدّد دانش آموز را از روی دفتر وی یادداشت کنیم . بعد با توجه به نوع اشتباه راه حل مناسب را اتخاذ کنیم . 

راه های برطرف کردن نارسا نویسی 

1- در اختیار قرار دادن روان نویس برای رسم خطوط

2-  تهیه وایت برد کوچک برای نقاشی و رسم خط 

3-  اصلاح وضع نشستن کودک. 

4-  راست قرار دادن کاغذ و دفتر

5-  اصلاح قلم به دست گرفتن و انتخاب نوع مداد (که بهترین و درست ترین روش به دست گرفتن قلم این است که قلم بین دو انگشت شست و نشانه قرار گیرد و انگشت سبابه تکیه گاه قلم گردد.)

6- تقویت عضلات انگشتان به کمک (خمیربازی -  مچاله کردن کاغذ – استفاده از قیچی و بریدن کاغذ ، باز و بسته کردن دکمه ، زیپ ، بند کفش - ورزش انگشتان – رسم خطوط بر روی شن و ماسه – پر کردن شکل نقطه چین – کامل کردن شکل کلمه – نوشتن بین دو خط) 

7-   تقویت هماهنگی چشم با دست با روش های (در حلقه انداختن توپ – ماهی گیری – کوبیدن میخ – تیراندازی – چسبانَک و توپ – پیچاندن نخ دور قرقره – حمل استکان با لیوان آب -  عمود نگه داشتن چوب – بریدن اشکال – تیله بازی – یک قل دو قل - دوختن)

  راه های برطرف کردن وارونه نویسی  

 تعداد کمی از دانش آموزان برخی واژه ها را در دیکته نویسی به شکل وارونه و قرینه می نویسند . ( جدول شماره 1 ) این مشکل در سنین قبل از دبستان و حتی در پایه ی اول ابتدایی نیز رخ می دهد. که امری طبیعی است .اما اگر با گذشت چند ماه باز تکرا ر شود ، می توان برای رفع این مشکل تمام فعالیت هایی را که برای درمان نارسایی مفید است را اجرا کرد . علاوه بر آن می توان فعالیت های زیر را نیز انجام داد .

1- تن آگاهی . ( اعضای بدنش را نام ببرد .)

2-   تقلید کودک از حرکات آدم رباتی .( می توان با استفاده از مقوا و ساخت آدمک نیز این حرکات را از کودک خواست .)

3-  معلم می تواند حرکاتی را اجرا کند و از دانش آموز بخواهد آن ها را تکرار کند . 

4- می توان آزمون 5 فراستیگ را انجام داد .( کشیدن تصاویر بالای نقطه چین در پایین خط فرضی .)

 حافظه ی دیداری  

بسیاری از دانش آموزان در نوشتن برخی واژه ها که در آن حرفی  به کار رفته که اشکال مختلفی دارد دچار مشکل می شوند . ( مثلاً منظور را  منزور می نویسند ) علت عمده ی این نوع غلط های املایی ضعف حافظه ی دیداری است ، یعنی کودک به خوبی قادر نیست تصویر حرف مورد نظر را در کلمه به خاطر بیاورد . رونویسی کردن این واژه ها می تواند به دانش آموز کمک کند ، اما این کمک لزوما به سایر موارد انتقال نمی یابد . پس بهتر است حافظه ی دیداری کودک را تقویت کنیم . تا نه تنها دیکته ی درست واژه ای را که غلط نوشته است را فراگیرد ، بلکه با خواندن و دیدن هر کلمه جدید ، توانایی به خاطر سپاری آن را داشته باشد . برای تقویت حافظه دیداری باید «خوب دیدن» را تمرین کرد.

راه های تقویت حافظه ی دیداری  

1-  نشان دادن تصاویر و خواستن شرح هریک. 

2-  نشان دادن تصاویر مرکب و پیچیده و طرح سؤالات جزیی از آنها.  

3-  نشان دادن وسایل و پنهان کردن یکی از آنها.

4- تغییر محل دانش آموزان  و تشخیص جای آنها. 

5-  تهیه کارت واژگان کلمات دشوار هم خانواده و مترادف. 

6- تشخیص یک نشانه از نشانه های دیگر یا یک کلمه از کلمه های دیگر. 

7-   استفاده از پازل.

8-  یافتن تصاویر در هم ریخته . 

9-  رنگ زدن تصاویر درهم.

10- یافتن حروف درهم. 

11- یافتن واژه در متن کتاب یا روزنامه.

12- روی کارت 3 کلمه می نویسیم بعد از نشان دادن به دانش آموز، آن را مخفی می کنیم و دانش آموز بایدکلمات کارت را به ترتیب بیان کند.

  تقویت تمیز دیداری  

 بسیار اتفاق افتاده است که دانش آموزان کلماتی مثل « زود » را« دوز » می نویسند که این مشکل مربوط به تمیز دیداری آن ها است . برای رفع این مشکل باید تمرین هایی برای دانش آموزان تدارک دید که در حیطه ی ادراک های متعدد دیداری قرار گیرد .  

الف ) توانایی در تمیز دیداری 

    توانایی تشخیص تفاوت بین چند چیز . مثل « ش » از « س »   

راه های تقویت توانایی در تمیز دیداری 

1- آزمون شماره 4 فراستیگ ( تصاویری را رسم کرده و از دانش آموز می خواهیم دور یکی از اشکال که از او می خواهیم دایره بکشد .) 2- آزمون زیر را انجام می دهیم .  

 3- آزمون فوق را برای واژه ها نیز می توان انجام داد .  

ب ) ادرا ک نقش از زمینه

  این یک مهارت ادراکی است که به تشخیص یک چیز از زمینه محیطی آن مربوط می شود . وقتی دانش آموز این مهارت را داشته باشد ، می تواند حروف کوچک را در میان این واژه ها به خوبی ادراک نماید . بنابراین بین هر کدام از آن حروف و کل کلمه تمیز قایل شود .

  راه های تقویت ادرا ک نقش از زمینه 

1-  اجرای آزمون 4 فراستیگ . ( با طراحی تصاویر مشابه از او می خواهیم تا دور شکل خاصی را که تعیین می کنیم دایره بکشد .) 

2- روی کارت حروف الفبا را در جهات مختلف می نویسیم و از آن ها می خواهیم که بدون چرخاندن کارت یکی از حروف را که ما تعیین کرده ایم دورش دایره بکشد . )

3-تصاویر پنهان در بعضی از نقاشی ها را بیابد . 

4-  روی کارتی حروفی را در هم می نویسیم و از دانش آموزان می خواهیم که حروف مورد نظر را پیدا کند .

5- در یک صفحه از کتاب درسی دور حروف خاصی خط بکشند .  

پ ) اکمال دیداری  

  این مهارت به توانایی بازشناسی یک چیز ، بدون اینکه کل آن نشان داده شود اطلاق می شود .

 راه های تقویت اکمال دیداری 

1- روی کارت هایی حروف را سایه دار یا ناقص می نویسم و از دانش آموزان می خواهیم آن ها را بازشناسی کنند

2-  اشکال ناقص هندسی را تکمیل کنند . 

3-  طراحی حیوانات ناقص را کامل کنند .

هماهنگی دیداری حرکتی    این مهارت به توانایی هماهنگ ساختن دیدار از شیء و حرکت قسمت های مختلف بدن گفته می شود .

  راه های تقویت هماهنگی دیداری حرکتی   :   

1 - اجرای آزمون 5  فراستیگ

2- کامل کردن تصاویر نقطه چین .  

3-کپی کردن تصاویر مختلف توسط دانش آموز .

  ث ) حافظه ی توالی دیداری

  این مهارت به توانایی یاد آوری آن چه دیده ایم ، به همان ترتیبی که بوده ، مربوط می شود . دانش آموزانی که از این مهارت به اندازه ی کافی برخوردار نیستند ، در تجسم و ترتیب و توالی حروف دچار مشکل می شوند . به عنوان مثال ، « دارد » را « دادر » می نویسند.

  راه های تقویت حافظه ی توالی دیداری 

• سه یا چهار نفر را به دانش آموز معرفی می کنیم و از او می خواهیم به همان ترتیب آن ها را نشان دهد و نام ببرد

2-  حرکاتی را انجام می دهیم و دانش آموز  آن ها را تکرار می کند . 

3- روی کارت حروفی را می نویسیم و از دانش آموز می خواهیم بعد از مخفی کردن کارت ، حروف را از راست به چپ به ترتیب بگوید . 

4- تمرین قبلی را با کلمات تکرار می کنیم

5-در حیاط مدرسه تعدادی مربع می کشیم و داخل آن ها تعدادی حروف می نویسیم ، یکی از دانش آموزان به ترتیب از روی مربع ها عبور می کند و دانش آموز مورد نظر حروف هر مربع را می خواند .

دید واگرا    دانش آموز فقط به یک نقطه یا یک کلمه نگاه می کند ولی کلمات مجاور آن را نیز می بیند.

 دید همگرا   دانش آموز به یک کلمه یا یک شی آنقدر متمرکز می شود که اشیاء اطراف آن را مبهم و غیر واضح می بیند.

  دید دو چشمی  این گونه دانش آموزان به علت چپ چشمی ، یعنی فقدان هماهنگی دو چشم به این جهت که کانون عدسیهای چشم ها با هم تطابق ندارند تصاویر را دوتایی می بینند و در حافظه دیداری آنان تصویر دوتایی ثبت می شود لذا در نوشتن دیکته دچار مشکل می شوند.

  حساسیت شنیداری   برخی از غلط های دیکته مثل ( مسواک – مسباک ) و ( زنبور – رمبور ) به حساسیت شنیداری دانش آموز مربوط می شوند . یعنی کودک در شنیدن صداها حساس نیست .

راه های تقویت حساسیت شنیداری   

1-  تشخیص صداها از یکدیگر (ضبط صداهای مختلف) 

2- دادن املا از صداهایی که دانش آموز بر آنها حساس نیست به عبارتی دیگر یعنی کلماتی را که بچه ها حساسیت دارند را به آنها املا نگوییم. 

3-  شنیدن انواع صدا با تن های مختلف (صدای ضبط را بالا و پایین بکنیم)

4- پرهیز از شنیدن صداهای بلند

5- تقویت مهارتهایی برای رفع جا انداختن کلمات مثل خواندن – ابتدا متن را برای بچه ها می خوانیم تا گوش آنها آن صداها و کلمات را بشنوند.

6-  چشم دانش آموز را می بندیم و از فردی دیگر می خواهیم تا نام او را بگوید و او تشخیص بدهد که چه کسی او را صدا کرده است. 

7-  گوش کردن به رادیو با صدای بسیار کم به طوری که به زحمت قابل شنیدن باشد.

پرورش دقت  

 بسیار برای ما اتفاق افتاده است که دانش آموزانی در نوشتن برخی واژه ها دقت کافی را ندارند و شاید سرکشی را کم گذاشته اند، ویا برعکس جایی که نیاز به سرکش نیست ، سرکش گذاشته اند . البته این مشکل در موارد دیگر نیز وجود دارد و فقط در مورد سرکش اتفاق نمی افتد .دانش آموزی که بی دقت است . معمولاً جز دانش آموزان زرنگ و عالی است بنابراین باید اکثر اوقات به او تذکر داد.

  راه های تقویت دقت 

1-  دو تصویر که اختلاف جزئی دارند را به دانش آموزان نشان می دهیم تا تفاوت های دو تصویر را بگویند .

2- روی کارت هایی واژه هایی را به طور ناقص می نویسیم تا دانش آموز آن را کامل کند .3

3-  تمرین قبلی را این بار با نوشتن حروف اضافه برای یک واژه با دانش آموز اجرا می کنیم ، تا حرف اضافی را حذف کند .

4-   دیکته ی دانش آموزان را به یکدیگر می دهیم تا تصحیح کنند .

5-  برای ترمیم نقیصه ی جا انداختن برخی حروف یا نقطه یا کم و زیادی دندانه های حروف یا جابه جا گذاشتن نقطه ها دو شکل مشابه که اختلاف جزئی دارند را به دانش آموز می دهیم ، تا تفاوت ها را بیابد .

 مشکلا ت مربوط به آموزش  

برخی از واژه هایی هستند که دانش آموز به علت نبود آموزش کافی و صحیح آن ها را غلط می نویسند . ( تجربها – تجربه ها ) ، ( بنده گان – بندگان ) ، ( دیدنه پدر – دیدن ِ پدر )

 راه های تقویت مشکلا ت مربوط به آموزش 

1- استفاده از روش آموزگار اگر مربیان دیگری با کودک کارمی کنند.

2- استفاده معلم از روش های جدید .

مشکلات مربوط به « ِ- » یا « ه » 

   بسیاری از دانش آموزان درنوشتن صدای «- ِ » در انتهای کلمه دچارمشکل می شوند یعنی واژه های( دیدنِ – نامِ ) را ( دیدنه – نامه ) می نویسند و برعکس واژه های ( نامه – رفته ) را به صورت ( نامِ – رفتِ ) می نویسند . بسیاری از راه کارها برای رفع این مشکل به کار گرفته شده است ، اما بهترین راه کار این است که برای بچه ها توضیح دهیم که بعضی وقت ها واژه ای را می گوییم که نشان دهنده ی اسامی برخی چیزهاست ( مثل : نامه – خانه ) که شما منتظر نیستید معلم آن واژه را ادامه دهد. اما بعضی از واژه ها هستند که بعد از گفته شدن شما منتظر هستید که معلم آن کلمه را ادامه دهد زیرا آن کلمه به تنهایی ، مقصود معلم را نمی رساند .( مثل : مدادِ – کیفِ )

  اُ – استثنا 

 یکی دیگر از مشکلات آموزشی که موجب نوشتن غلط می شود نوشتن صدای «اُ » است . واژه هایی مثل خوراک و خوش را ممکن است دانش آموز به صورت خُراک و خُش بنویسد .چون تعداد این واژه ها کم است می توان با نوشتن روی مقوا آن ها را در دید دانش آموزان قرار داد .یعنی از حافظه ی بصری آنان استفاده کرد .

همچنین در مورد نوشتن واژه های ( خواهر – خواب ) و امثال آن با گفتن داستانی در مورد حروف ، آنان را توجیه کرد ، مثلا داستان حرف « و » که لال است و صدایش در نمی آید ، اما بسیار دوست علاقه مند است که لااقل در برخی واژه ها حضور داشته باشد .

آموزش املاو راهکارهای آن

 اهمیت نوشتن و نیاز به صحیح نوشتن در ایجاد ارتباط با دیگران بر کسی پوشیده نیست. در همین ارتباط از ابتدای آموزش رسمی خواندن و نوشتن، به کودکانمان می‌آموزیم که چگونه بنویسیم وچه اقداماتی در این باره انجام می‌دهیم تا بتوانند آموخته‌های خود را در موقعیت‌های مختلف به کار گیرند.  و ....